Melganzevoet, Chenopodium album
Melganzevoet
Chenopodium album
ENG: LAMB’S QUARTERS FR: CHÉNOPODE BLANC DUI: WEISSER GÄNSEFUSS
FAMILIE: Amarantenfamilie of Amaranthaceae
Ook in deze familie: glanzende melde (Atriplex nitens), uitstaande melde (Atriplex patula), gewone zoutmelde (Atriplex portulacoides), spiesmelde (Atriplex prostrata), quinoa (Chenopodium Quinoa), spinazie (Spinacia oleracea), brave hendrik (chenopodium bonus henricus), stippelganzevoet (Chenopodium ficifolium), zeebiet (Beta vulgaris subsp. maritima), andere amarant-achtigen,…
BESCHRIJVING:
bladeren van deze plant zijn veelvormig, en kunnen dus verschillende vormen aannemen
op heel de plant zit een korrelachtig poeder, dat loskomt bij wrijving
bladrand is over het algemeen getand
rechtopstaande stengels kunnen rode schijn hebben
bloemen zijn heel klein en fijn en worden tot 0,5 cm groot
zaden zijn nog kleiner, tot 1 mm (maar kunnen er wel duizenden zijn aan een enkele plant!)
EETBARE DELEN
Jonge stengels, blad en zaad zijn eetbaar.
INHOUDSSTOFFEN
Heel wat interessante inhoudsstoffen, waaronder grote hoeveelheden vitamine C, ijzer en
oxaalzuur.
ECOLOGIE: WAAR TE VINDEN
Groeit graag in verstoorde grond, landbouw-akkers zijn met name erg geschikt voor melganzevoet. Doet het heel goed in volle zon, en blijft ook lang goed in aanhoudende droogte. Een echte pioniersplant die diep kan wortelen.
Oogst in het zuiden van Frankijk
SMAAK
De basissmaak van deze plant is als die van spinazie.
ALGEMEEN
Melde of melganzevoet is een veel voorkomende plant op het noordelijk halfrond en wordt in het algemeen beschouwd als een vervelend onkruid. Dit omdat het een snel groeiende plant is, die de voedingsstoffen bedoeld voor gecultiveerde soorten inpikt.
Tijdens mijn opleiding als biologisch landbouwer, werd de plant altijd omschreven als onkruid, omdat een sterke volwassen plant tot wel 900.000 zaden kan produceren en om die reden dus graag geweerd wordt.
Toen ik op reis was in Servië vertelde de oma van een goede vriend me tijdens het oogsten dat in tijden van voedselschaarste een onkruid als melde erg geliefd was. Later maakten we er een lekkere soep van.
In Noord-India vond ik ze zelfs op de markt, waar ze verkocht werden als bladgroente en sterker nog, gekweekt werd en te vinden is onder de naam ‘bathua’. Hier werden ze gebruikt voor soepen, curry’s enzovoort. In de regio ‘Himachal Pradesh’ worden zaden ook gebruikt in een soort van havermoutpap en in Nepal worden de bladeren geconsumeerd.
Het was hier dat mijn perceptie rond deze plant dusdanig veranderde. Bij ons vind je ook gecultiveerde soorten terug, waaronder de tuinmelde en de rode tuinmelde, die je standaard in biologische zadenwinkels zal terugvinden. Deze zijn beide iets zachter en minder ‘wild’ van textuur.
Melganzevoet is een van de planten waarvan je denkt: hoe is het mogelijk dat we dit als onkruid aanschouwen, terwijl op de warmste dagen van de zomer, deze bladeren er altijd fris en groen uitzien.
Het zijn de zaden, rijk aan olie, die in alle waarschijnlijkheid al duizenden jaren worden gegeten. De ‘man van Tollund’, die in 1950 in Denemarken gevonden werd, en naar schatting 350 jaar voor onze jaartelling leefde, had zaden van de melganzevoet in zijn maag. Er wordt gezegd dat Napoleon Bonaparte gemalen zaden van melganzevoet aan het brood van zijn soldaten liet toevoegen omwille van de voedingswaarde.
Qua voedingswaarde is het een topplant, het is dan ook familie van quinoa! In het blad zit onder andere kalium, ijzer, zink en vitamine C en de zaden bevatten verschillende B-Vitaminen en mineralen.
In de zomer is het ook een van de weinige bladgewassen die overblijven als het echt warm wordt.
Links onderaan, melganzevoet, tijdens een reis in Varanasi, India.
IN DE KEUKEN
De bladeren kan je stoven zoals spinazie en de zaden kunnen gebruikt worden om meel van te maken.
De licht zurige smaak komt door de vitamine C en het oxaalzuur die terug te vinden zijn in het blad. De smaak is erg afhankelijk van de plek waar de plant groeit en de periode van het jaar waarin ze geplukt wordt. Op oude mesthopen, die erg rijk zijn aan stikstof, kunnen ze wel eens erg zuur, wrang en bitter smaken, deze plekken kan je best vermijden.
Hoe meer vocht, hoe sappiger de bladeren. Gezien het aanwezige oxaalzuur, best niet teveel consumeren, hoewel ik hier zelf nog nooit een probleem van heb ondervonden.
In de zomermaanden eet ik het bijna dagelijks.
LOOKALIKES
Melganzevoet heeft heel wat lookalikes, die sterk lijken op de melganzevoet maar eveneens eetbaar zijn zoals de glanzende melde (Atriplex nitens), uitstaande melde (Atriplex patula), gewone zoutmelde (Atriplex portulacoides), spiesmelde (Atriplex prostrata) en stippelganzevoet (Chenopodium ficifolium)
Spiesmelde (Atriplex prostrata)
Zoutmelde (Atriplex portulacoides)
Mensen die aan de zee wonen, kunnen de gewone zoutmelde vaak in grote aantallen terugvinden in zilte en brakke gronden. Deze plant slaat zout op en heeft een postelein-achtige en zoutige smaak.
VARIA
De zaden van de plant worden gegeten door verschillende vogels waaronder de vinkachtigen, groenling, kneu, geelgors, rietgors en ringmus. Een studie van de universiteit van Wageningen wijst op het belang van deze plant, omdat ze doorheen de winter een belangrijke bron van voeding is voor akkervogels en op deze manier een herstellende functie van het ecosysteem kan hebben.
RECEPTEN
Quiche met melde en bijvoet
Een gerecht van Toosplantbasedfoods, Toos specialiseert zich in het maken van plantaardige alledaagse gerechten
Ingrediënten voor 1 quiche
250 g meldeblaadjes
300 g zijde tofu
200 ml sojaroom
4 g agaragar
12 el maiszetmeel
1 ui in halve ringen
2 tl Kala Namak of zeezout
1 el lookpoeder
1 vel bladerdeeg (de meeste bladerdeeg in de supermarkt is vegan, je ziet het snel bij de ingrediënten of hij zuivel bevat of niet)
scheutje sojaroom of sojamelk
olijfolie
optioneel: gerookte olijfolie
Recept
Verwarm oven voor op 200 °C heteluchtstand.
Neem een ronde ondiepe bakvorm en bekleed met bakpapier.
Leg je vel bladerdeeg erin en plooi de randjes naar binnen zodat je een gelijkmatige rand hebt op gelijke hoogte van de bovenrand van je bakvorm.
Leg een bakpapiertje op je bladerdeeg en vul met bakbonen. Dit kunnen gedroogde erwten, bonen of linzen zijn. Of bakparels uit de bakspeciaalzaak.
Zet de bakvorm met bladerdeeg in de oven voor 15 minuten en bak blind. Haal na 15 minuten uit de oven, zet aan de kant en laat wat afkoelen.
Was de melde goed, zwier of schud droog en pluk de blaadjes. Dunne steeltjes zijn ook lekker om op te eten. Voor 1 quiche heb je ongeveer 250 gram blaadjes nodig.
Zet een pan op het vuur en verhit 3 eetlepels olijfolie. Bak de melde tot ze geslonken is.
Haal de pan van het vuur en zet aan de kant.
Doe in een maatbeker de zijde tofu, sojaroom, agaragar, maiszetmeel, zout en lookpoeder en mix tot een glad geheel. Voeg ⅔ van de gebakken melde toe en mix onder de vulling.
Neem een pan en zet op een middenhoog vuur, doe de vulling in de pan en verhit al roerend tot je een stevige pudding hebt.
Haal de bakbonen van de bladerdeeg. Smeer de randjes van de de quichebodem in met sojaroom of sojamelk. Dit helpt bij het bruinen. Stort de vulling er in uit.
Snij een ui in halve ringen.
Was de bijvoet en schud droog, pluk de blaadjes en doe samen met de ui in een kommetje.
Overgiet met 2 à 3 el (gerookte) olijfolie en meng goed zodat alles bedekt is in een laagje olie.
Leg de bijvoet en ui samen met ⅓ melde bovenop de quiche.
Verlaag de temperatuur van de oven naar 180°C en laat 30 minuten bakken.
Serveer warm of koud.
TIP: gedroogde bonen, kikkererwten en linzen kan je gebruiken als gewicht om een bladerdeeg of kruimeldeeg bodem blind te bakken. Je kan ze na gebruik terug laten afkoelen en bewaren in een bokaal voor de volgende keer. Ze zijn niet meer eetbaar eens ze als blindbakboon gebruikt worden.
Traditioneel Indisch gerecht, Bathua (melde) Bhujia
Ingredienten
Melganzevoet – 500 gram (1 bosje)
Asafoetida (Duivelsdrek, Indisch kruid) – 1-2 snufjes
Komijnzaad – ½ theelepel
Groen pepertje – 2 (in kleine stukjes gehakt)
Kurkuma poeder – ¼ theelepel
Zout – .45 tl (naar smaak)
Rood pepertje poeder – ¼ theelepel
Mosterdolie – 2 eetlepels
Het gerecht
Maak de melganzevoet eerst schoon.
Haal de zachte bladeren eruit en verwijder het steeltje.
Was de bladeren twee keer grondig en leg ze in een zeef, zodat het water eruit kan lopen
Hierna gaan we de bladeren fijnhakken.
We koken de bladeren eerst om er bathua van te maken.
Voeg .45 kop water toe
Controleer na 5 minuten.
Kook de bladeren nog 2 minuten
Voeg nog wat water toe.
De bladeren zijn zacht geworden, zet het gas uit.
Doe 2 theelepels olie in de pan.
Als de olie heet wordt, voeg dan asafoetida en komijnzaad toe en sauteer even
Na het sauteren van de komijnzaadjes voeg je kurkumapoeder en bathua toe.
Voeg zout en riet-chilipoeder toe en meng alle ingrediënten goed door elkaar.
We hebben niet veel specerijen nodig om deze bhujiya te maken.
Laat het 2 minuten koken.
Bathua bhujiya is klaar; zet het gas uit.
Serveer bathua bhujiya met roti of parantha
Bathua (melde) dal
Ingredienten
1 grote bos melganzevoet, bladeren gescheiden
2 kopjes geweekte hele zwarte gram (sabut urad), uitgelekt (zwarte bonen)
Zout naar smaak
½ theelepel kurkumapoeder
1 theelepel rode chilipoeder
½ theelepel asafoetida (duivelsdrek)
2 groene pepers, fijngehakt
1 inch gember, fijngehakt
2 eetlepels ghee
1½ theelepel komijnzaad
3 eetlepels gesneden knoflook
2 gedroogde rode chilipepers, gestript en gebroken
2 eetlepels gehakte verse korianderblaadjes
Vers koriandertakje voor garnering
Gestoomde rijst om te serveren
Het recept
Hak de melganzevoet bladeren grof.
Verwarm een snelkookpan. Voeg de urad (zwarte bonen), melganzevoet, zout, kurkuma poeder, rode chili poeder, groene pepers, gember, 4 kopjes water toe en meng goed.
Zodra het mengsel aan de kook komt, dek af met een deksel en kook op middelhoog vuur tot er 3-4 fluitjes vrijkomen.
Open het deksel zodra de druk volledig is losgelaten. Pureer de dal lichtjes.
Verhit ghee in een pan. Voeg komijnzaad toe en zodra dit van kleur begint te veranderen, voeg knoflook toe en sauteer tot het goudbruin wordt.
Voeg gedroogde rode pepers toe en meng goed. Voeg de gekookte dal toe en meng goed. Voeg koriander toe en meng goed.
Doe over in een serveerschaal, garneer met een takje koriander en serveer warm met gestoomde rijst.
