Beuk, Fagus sylvatica

Pastinaak (wilde)

Pastinaca sativa

ENG: EUROPEAN BEECH OF COMMON BEECH FR: HÊTRE COMMUN DUI: ROTBUCHE

FAMILIE: NAPJESDRAGERSFAMILIE OF BEUKENFAMILIE OF FAGACEAE

Ook in deze familie: tamme kastanje (Castanea sativa), zomereik (Quercus robur), wintereik (Quercus petraea).

BESCHRIJVING:

1. Grote bladverliezende boom die tot 45 m (uitzonderlijk 50 m) hoog en 3 m breed kan worden. Meestal echter een 35 m hoog en 1,5 m breed. Je ziet dat in dichte bossen de bomen hoger uitsteken dan in een open vlakte, waar ze meer in de breedte groeien. 

2. Worden meestal 150-200 jaar oud en uitzonderlijk 300 jaar oud. 

3. heeft een gladde en grijze bast

4. bladeren hangen afwisselend aan de stelen en niet tegenover elkaar

5. bladeren zijn gaafrandig of licht gekarteld, 5-10 centimeter lang en 3-7 cm breed, met 6 tot 7 nerven aan elke kant van het blad. 

6. De bladsteel is 1,0 tot 1,5 cm lang en behaard

7. nootjes worden gedragen door een ‘napje’, waar twee nootjes in zitten 

8. bij rijping openen de napjes en vallen de nootjes eruit

EETBARE DELEN

Jonge bladeren en zaden zijn eetbaar.

INHOUDSSTOFFEN

Fagine, een soort saponine die niet in grote hoeveelheden mag gegeten worden. Zit in de vliesjes rond de vrucht of noot. Gekookt in water, komt deze in het kookvocht terecht. Oxaalzuur, looistoffen, Vitamine B complex, eiwitten, vetten, koolhydraten.

Bladeren bevatten fenolen, flavonoïden, looistoffen en vitamine C.

Hoog fenolgehalte in andere delen van de boom.

ECOLOGIE: WAAR TE VINDEN

Groeit in de meeste gematigde klimaten in Europa. Heeft een vochtige omgeving nodig, waarin voldoende regen valt of waar het vaak mistig is. Liefst op een goed doorlaatbare bodem, gezien de beuk niet tegen langdurig stilstaand water kan. Liefst gevoede, kalkrijke of licht zure grond. Groeit niet graag in droge zanderige grond. Meer te vinden op een helling, dan in het vaak klei-achtige dal. Kan tegen goede winters, maar is wel gevoelig aan vorst in de lente. Helaas dreigt deze soort grotendeels uit te sterven in Europa, doordat het klimaat steeds warmer en droger wordt, en de beuk hier niet goed in gedijt. 

De beuk is een boomsoort die goed begint te groeien als een omgeving langdurig heeft kunnen rusten en onaangeroerd is gelaten (climaxvegetatie).

SMAAK

Nootjes smaken lekker notig, bladeren in het voorjaar eerder zurig.

ALGEMEEN

Beukenbossen spelen een belangrijke rol in gematigde Europese klimaten en hebben zich sinds de laatste ijstijd, van het Zuiden naar het Noorden verplaatst. Beuken hebben een hoog aandeel aan fenolen, vergeleken met andere inheemse soorten uit het bos. Deze stoffen zitten in bladeren, bast, hout en wortelen. Ze zijn een belangrijk onderdeel van de beuk, omdat ze insecten en ongewenste dieren op afstand houden. Bij het verminderen van fenolen in de bomen, door het ouder worden, wanneer de boom sterft of veel takken verliest, is er een grotere kans dat bepaalde insecten en schimmels zich hier gaan manifesteren (insecten van de soort Cerambycidae en Buprestidae). Wat wel mooi is om te zien, is dat de weinige schimmels die samenwerken met de beuk, een belangrijke rol spelen voor insecten. Een voorbeeld hiervan zijn insecten uit de familie Aradedae (Heteroptera).Een 300-tal soorten zijn verbonden aan deze ecologie, wat een vijfde is van wat er in beukenbossen te vinden valt. De beuk is een dominante boom en laat weinig licht door, wat nefast is voor andere bomen om te groeien. Een tactiek waardoor deze soort dominant wordt en er kilometerslange bossen ontstaan, waarbij zo goed als enkel deze boom groeit. Jonge zaden kiemen ook beter in deze vochtige schaduw en kunnen eigenlijk helemaal niet goed tegen de zon wanneer jong. Vergeleken met eiken, groeien beuken veel sneller naar het lichtoppervlak, waardoor eiken sterven door o.a. een tekort aan licht. 

Eén van de mooiste plaatsen om beuken te aanschouwen, is in het Zoniënwoud in Zuid-Brussel, België. Door de opwarming van het klimaat is het mogelijks dat in grote delen van Europa, de beuk langzaam zal verdwijnen.

In Engeland werd gedacht dat de boom van nature voorkwam, maar de komst van de beuk, is waarschijnlijk menselijk en heeft zijn intrede pas gedaan 4000 jaar voor onze jaartelling, mogelijks doordat nomaden de zaden meenamen als voedsel. Doorheen de geschiedenis vind je in vergelijking met andere noten als hazelnoten en eikels, minder studies over de beuk, maar beukennootjes kennen een lange traditie als eetbare vruchten. In Nederland werd tijdens de grote hongersnood aanbevolen om kastanjes, eikels en beukennootjes te oogsten, waarbij zelfs pamfletten werden uitgedeeld met deze oproep. 

Er is weet van beuken notenolie die geperst werd uit de noten, en die voor culinaire redenen werd gebruikt. Een 4-tal kilo noten zou een liter olie opbrengen. Onderaan een Nederlander over de traditionele olie uit beukennootjes: https://www.eenwagenvolverhalen.nl/Ambachten/olieslaan-uit-beukennootjes.

htmlhttps://www.youtube.com/watch?v=AfWr28R0gAI&t=4s

 Noten bevatten oxaalzuur en fagine, een saponine die door het verwijderen van de buitenkant van de noot, en het koken eruit komen, waardoor de nootjes eetbaar worden. Geperste olie uit de noten zou deze ietwat gevaarlijke stoffen niet bevatten. Ze bevatten eiwitten, vetten en koolhydraten, en zijn op die manier voor mens en dier een goede bron van energie om de winter door te komen. De olie zelf zou ook als lampolie gebruikt zijn geweest in de 19e eeuw. 33][34][35]Het eten van de bladeren leerde ik kennen via mijn gids in Servië, die ze tijdens het paardrijden in zijn mond stak. Jonge bladeren zijn zacht, sappig en zoet tot zurig, en een ideale smaakmaker in salades.

IN DE KEUKEN

Noten kunnen rauw in kleine hoeveelheden gebruikt worden, gekookt in grote hoeveelheden. Je kan ze roosteren, koken of bloem van maken. Kan zeker tellen als interessante wilde noot.

LOOKALIKES

Haagbeuk (Carpinus betulus), niet echt eetbaar. Voornamelijk naamsverwarring is hier van toepassing, want deze boom komt uit een andere familie, namelijk de berkenfamilie of Betulaceae. Zowel beuk als haagbeuk worden vaak aangeplant als haagplant, vandaar de mogelijke verwarring.

Haagbeuken hebben hardere bladeren in het voorjaar en zijn niet echt eetbaar, haagbeuken dragen ook geen beukennootjes, worden niet zo hoog als de massieve beuken en zijn op die manier gemakkelijk te onderscheiden. 

VARIA

Het wortelgestel is in tegenstelling tot bijvoorbeeld de zomereik heel oppervlakkig. Het gaat een verbinding aan met verschillende paddenstoelen, waaronder Russula’s, Laccaria Amethytina, Ramaria flavosaponaria enzovoort. Deze schimmels zijn belangrijk voor de boom, doordat ze mineralen afbreken en water doorgeven aan de boom.[12]Een oud Duits gezegde luidt: 

“Vor Eichen sollst du weichen, Buchen sollst du suchen!”

(Vermijd eiken en schuil onder beuken)Dit slaat op het schuilen onder een beuk tijdens de bliksem en niet onder een eik. Bij gemengde bossen waarbij beiden voorkomen, blijkt dit inderdaad veiliger te zijn. Maar uiteraard schuil je tijdens een stom beter niet onder bomen gezien het gevaar van vallende takken. 

 Tenslotte nog: beukennootjes zijn een belangrijke voedingsbron voor het everzwijn en eekhoorns. 

RECEPTEN

Beukennoot olie
Om olie te verkrijgen, gebruik je best een oliepers, met enig opzoekingswerk vind je er wel een in de buurt. Je hebt wel heel veel noten nodig om olie te persen, zeker genoeg over laten voor de andere dieren in het bos.

• Ingrediënten

  • verse beukennoten, op 4 kilo heb je ongeveer 1 liter olie

• Het recept

  • pel alle noten voor een ideale extractie (niet noodzakelijk) en haal ze door een oliepers

  • de olie zelf bevat normaal gezien geen schadelijke stoffen en kan je dus zo gaan gebruiken

  • je kan dit ook doen, door de gepelde noten stevig te malen of mixen, dan komt naderhand de olie naar boven gedreven

  • bewaar de olie in de frigo zodat ze niet vroegtijdig ranzig wordt

Beuken sides

De bladeren, jonge kiemen en de (geroosterde) noten, kan je bij tal van gerechten gaan toevoegen. Heerlijk om van zo’n epische boom, bladeren of noten te eten.