Grote brandnetel, Urtica dioica
Grote brandnetel
Urtica dioica
ENG: STINGING NETTLE FR: GRANDE ORTIE DUI: GROSSE BRENNESSEL
FAMILIE: BRANDNETELFAMILIE of Urticaceae
Ook in deze familie: kleine brandnetel (Urtica urens)
BESCHRIJVING:
éénjarig
wordt tot 1,5 meter groot
bloeit van juni tot oktober, groene bloem
Stengels zijn niet vertakt, rechtopstaand, vierkantig en behaard
Bladeren staan kruislings op de stengel en zijn eirond tot langwerpig, hebben een grof gezaagde bladrand en zijn behaard. Ze hebben een duidelijke nervatuur.
De brandharen veroorzaken een branderig gevoel bij aanraking door mierenzuur en azijnzuur.
Bloemen zijn groen en hangen in trosjes tot 10 cm lang, groeiend vanuit de oksels. De trosjes bestaan uit mannelijke en vrouwelijke bloemen, de plant is namelijk tweehuizig.
EETBARE DELEN
Voornamelijk blad, maar ook zaden en wortel
INHOUDSSTOFFEN
Mieren- en azijnzuur. Verschillende vitaminen (waaronder C en betacaroteen) en tot 20% mineralen (ijzer, silicium, magnesium en calcium). Voor een bladgroente is brandnetel rijk aan eiwitten. Opgepast: ook nitraten aanwezig.
ECOLOGIE: WAAR TE VINDEN
Komt zeer algemeen in West-Europa voor op voedselrijke biotopen. Ook bij verstoring door de mens (ruderaal). Doet het zeer goed op stikstofrijke grond. Denk aan bosranden, randen van weides, in landbouwgebied (mest).
Jonge brandnetels
SMAAK
De jonge bladeren of top van de plant zijn zacht van smaak, typische smaak van groene bladgroente (denk aan spinazie). Het zaad van brandnetel smaakt nootachtig. Afhankelijk van het seizoen, weer en de ondergrond wijzigt de smaak. Bij droog weer krijg je vezelrijke planten wat minder smakelijk is.
In de meeste brandnetels vind je nitraat, aanwezig vanwege de stikstofrijke ondergrond waarop de plant groeit. Dat geeft een branderige, scherpe smaak.
ALGEMEEN
De grote brandnetel is waarschijnlijk een van de meest gekende wilde eetbare planten. Je vindt ze terug in gematigde klimaten en grote delen van de wereld. Ik kwam ze tegen in de hoge bergen in Nepal, maar ook in Israël, India en Australië.
Pluktip: doe handschoenen aan of neem de plant vast langs de onderkant van de bladeren, dan word je niet gestoken. Ook het blad oprollen en daardoor kneuzen zorgt ervoor dat hij niet meer prikt.
Bij ons is de plant bijna volledig uit onze cultuur verdwenen, maar stap voor stap vinden mensen hun weg terug naar de natuur en ook de brandnetel wint weer een beetje aan populariteit. Doorheen de geschiedenis is de brandnetel ook bij ons veel gebruikt. Een voorbeeld hiervan is het bekende gerecht Paling in’t Groen, afkomstig uit de Schelderegio tussen Dendermonde en Antwerpen. Brandnetel was een essentieel onderdeel van de saus, maar met de jaren is dit ingrediënt helaas uit het recept verdwenen.
In Servië Vertelde de bazin van een vegetarisch restaurant me, dat er wel 50 traditionele gerechten zijn met brandnetels, iets wat je snel merkt als je even bij de lokale bevolking in niet stedelijke gebieden blijft hangen. We kochten het er zelfs op de markt in de hoofdstad Belgrado, om dan in haar restaurant te gebruiken.
IN DE KEUKEN
De jonge blaadjes in het voorjaar zijn het lekkerst. Tijdens de rest van het jaar kan je gebruik maken van de toppen, de vier bovenste blaadjes van de plant. Soep is het eenvoudigste gerecht dat je hiermee kan maken. Oudere bladeren kan je blancheren, dit breekt de structuur van het blad, zo kan je een stevige bol maken, fijn hakken en toevoegen aan allerlei gerechten (rijstmaaltijd, groenteballetjes). Ook vermengen met olie kan, tot een mooie en lekkere groene saus. Bij het verwerken van brandnetel is het een goed idee van te zeven voor gebruik, zo vermijd je vezels in je saus. Wanneer je na het blancheren de brandnetel meteen onderdompelt in ijskoud water, behoudt het zijn mooie donkergroene kleur.
De zaadjes van brandnetel kan je oogsten, deze smaken nootachtig wanneer je ze roostert. Je oogst deze best bij droog weer, in de namiddag. De zaden kan je toevoegen aan een boter of kruidenkaas.
Met brandnetels kan je werkelijk alle kanten op. Ze zijn lekker in stoofschotels, soep, kruideninfusies, als gezonde chips in de oven en in een traditionele paling in’t groen.
LOOKALIKES (ook eetbaar)
Kleine brandnetel (Urtica urens), witte en paarse dovenetel (Lamium album en Lamium purpureum)
VARIA
Dat deze plant een geneeskrachtige waarde heeft, mede door de hoeveelheid mineralen die terug te vinden zijn in de plant, is al duizenden jaren geweten. De Romeinen gebruikten het bijvoorbeeld als stimulans tussen de benen, omdat de brandharen, die irriterende stoffen bevatten (mierenzuur, histamine, acetylcholine,…) de bloedsomloop verbeteren. Op andere plaatsen van het lichaam wordt het ook gebruikt bij o.a. reuma. Voor de geneeskrachtige waarde van de plant pluk je ze best tijdens de bloei.
In tijden van hongersnood, bijvoorbeeld tijdens de Tweede Wereldoorlog, grepen mensen ook vaak terug naar brandnetels. Ze zijn makkelijk te vinden en hebben een hoge voedingswaarde. Ze zijn onder andere een bron van proteïnen, vitamine C, de vitamine B-reeks, provitamine A en silicium. Daarnaast waren ook de vezels van de plant (stengel) interessant om er bijvoorbeeld neteldoeken (sterker dan katoen!) van te maken.
Ook papier is een weinig gekende toepassing van brandnetel, maar is erg eenvoudig om te maken, gezien de plant erg vezelrijk is.
-niet eetbaar: papier maken (oudere stelen oogsten in nazomer, vezels eruit trekken, fijnhakken en koken. Ca 2u koken, brei in pot met water doen)
RECEPTEN
brandnetelchips
pluk middelgrote brandnetelbladeren met een sterke structuur.
Spoel deze af, en dep ze goed
Brandnetel soep
ingrediënten
een mand vol brandneteltopjes
1-2 blokjes groentebouillon
1l water
Zout
2 teentjes look
1 ajuin
1 grote, of enkele kleine aardappeltjes
gerecht
stoof een ruw ajuin in boter of olie aan en laat fruiten
voeg fijngesneden look toe
voeg klein gesneden aardappelen toe ( zetmeel gaat de soep binden)
voeg water toe en breng aan de kook
voeg gemalen peper en bouillon toe
wanneer aardappelen gaar zijn, voeg de brandnetels toe
mix het geheel na 2 minuutjes, tot als het een fijne groene soep wordt.
Voeg eetbare bloemen als madeliefjes of pinksterbloemetjes toe om het geheel af te werken
boekweitballetjes met brandnetel
ingrediënten
500G boekweit
1 ei
geblancheerde brandnetels
zout
kruiden naar keuze
scheutje olie
gerecht
kook boekweit in een snuifje zout of groenten bouillon tot deze gaar, is en laat dan afkoelen
blancheer brandnetelbladeren(topjes) in een ketel, door deze even in heet water onder te dompelen, dusdanig dat de structuur van het blad zacht wordt. Houd het kookvocht bij voor een brandnetelthee, en haal de bladeren uit de ketel.
spoel de warme bladeren met (ijs)koud water, op deze manier blijft het blad mooi groen.
duw nu het water uit het geheel van geblancheerde bladeren, tot als er geen vocht meer uitkomt.
meng nu de gekookte en afgekoelde boekweit samen met geblancheerde brandnetels
Voeg een ei toe, een scheutje olie, zout en kruiden naar keuze en meng opnieuw tot als je een consistente, plakkende massa kan vormen
maak balletjes van het geheel en bak in olijfolie op een zacht vuur
brandnetel goulash (Servie)
Brandnetel fettucine
